Międzynarodowy Znormalizowany Numer Książki (ang. International Standard Book Number, ISBN) – niepowtarzalny 13-cyfrowy identyfikator książki; do 31 grudnia 2006 r. zawierał 10 cyfr. Według zaleceń standardu numer ten powinien identyfikować wydawcę, jak również specyficzny tytuł oraz edycję (wydanie). 

Wydanie numeru ISBN jest bezpłatne.

Każda edycja i odmiana książki (oprócz reprintów) otrzymuje swój własny ISBN.

Przed wprowadzeniem prefiksu 978 numer ISBN składał się z czterech pól:

1. kraju pochodzenia,
2. wydawcy,
3. numeru publikacji,
4. znaku sumy kontrolnej.

Różne pola mogą mieć różne długości i dla większej czytelności są zazwyczaj rozdzielane znakami łącznika (dywizu). Nie jest to jednak konieczne, ponieważ stosowane kody prefiksowe umożliwiają jednoznaczne rozbicie nierozdzielonego ciągu cyfr numeru ISBN na części składowe.

Zawartość pola kraju pochodzenia wskazuje na kraj lub ich grupę posługującą się wspólnym językiem, np.: 0 lub 1 oznacza kraj anglojęzyczny, 2 – francuskojęzyczny, 3 – niemieckojęzyczny. Polsce przyporządkowany został numer 83. Pole kraju pochodzenia może mieć do 5 cyfr długości.

Numery wydawcy są przydzielane przez odpowiednią narodową agencję ISBN, a numer publikacji jest wybierany przez samego wydawcę. W Polsce za przydzielanie numerów ISBN wydawcom odpowiedzialne jest Krajowe Biuro ISBN, podlegające od 1993 roku Bibliotece Narodowej. Numery te są wydawane bezpłatnie należy jednak spełnić  odpowiednie wymogi formalne.

Wydawcy otrzymują pulę numerów ISBN (10, 100, 1000 i więcej) stosownie do zgłoszonego bądź przewidywanego zapotrzebowania (większy wydawca – większa pula). Po wykorzystaniu otrzymanej puli wydawca może otrzymać kolejną (być może większą) pulę z innym numerem wydawcy. W rezultacie różne numery wydawcy czasami odpowiadają temu samemu wydawcy.

Suma kontrolna

Algorytm sumy kontrolnej skonstruowano tak, by zapewniał wykrycie pojedynczego błędu.
ISBN-10

Znak kontrolny jest sumą cyfr pomnożonych przez ich pozycje, modulo 11, przy czym 10 jest reprezentowane jako X. Na przykład, by znaleźć sumę kontrolną numeru ISBN, którego pierwsze dziewięć cyfr to 0-306-40615, obliczamy:

1·0 + 2·3 + 3·0 + 4·6 + 5·4 + 6·0 + 7·6 + 8·1 + 9·5 =  0  +  6  +  0  +  24 +  20 +  0  +  42 +  8  +  45 = 145 = 13·11 + 2

Zatem znakiem kontrolnym jest 2 i pełny numer to ISBN 0-306-40615-2.
ISBN-13 [edytuj]

Znak kontrolny w trzynastocyfrowej wersji numeru ISBN obliczany jest następująco:

poszczególnym cyfrom numeru ISBN nadawane są odpowiednie wagi. Pierwsza cyfra otrzymuje 1, druga 3 , trzecia 1 itd. (nieparzyste jedynki, parzyste trójki). Mnoży się każdą cyfrę i jej wagę, a następnie wszystkie iloczyny dodaje się do siebie. Tak otrzymaną sumę dzieli się przez 10, a resztę z dzielenia odejmuje od 10. Jeśli reszta wynosi 0 to znakiem kontrolnym jest także 0.

Algorytm ten można opisać wzorem:

z₁₃ = (10 - (( z₁ + z₃ + z₅ + z₇ + z₉ + z₁₁ + 3*(z₂ + z₄ + z₆ + z₈ + z₁₀ + z₁₂)) mod 10)) mod 10

gdzie

x mod y to reszta z dzielenia x przez y.

* na przykład znak kontrolny dla numeru 978-3-16-148410-0 oblicza się następująco:

9·1 + 7·3 + 8·1 + 3·3 + 1·1 + 6·3 + 1·1 + 4·3 + 8·1 + 4·3 + 1·1 + 0·3 = 100

100 : 10 = 10

dzielenie bez reszty więc znak kontrolny wynosi 0.

* a dla numeru 978-83-7181-510-2 oblicza się następująco:

9·1 + 7·3 + 8·1 + 8·3 + 3·1 + 7·3 + 1·1 + 8·3 + 1·1 + 5·3 + 1·1 + 0·3 = 128

128 : 10 = 12 reszty 8

10 - 8 = 2

znak kontrolny wynosi więc 2.

Historia standardu

System ISBN został utworzony w Wielkiej Brytanii w 1966 r. (został wtedy nazwany Standardowym Numerowaniem Książek - Standard Book Numbering, SBN) i przyjęty jako międzynarodowy standard ISO 2108 w 1970 r. Obecnie 159 krajów i terytoriów jest oficjalnymi członkami ISBN.

Obowiązujący obecnie standard jest rozszerzeniem standardu dotychczasowego – do numerów dziesięciocyfrowych dodano prefiks 978, a znak kontrolny został przeliczony ponownie według algorytmu numeracji Bookland/ISBN wykorzystywanej w kodach kreskowych EAN-13. Po wykorzystaniu wszystkich numerów prefiks 978 zmieniony zostanie na 979. W ten sposób zgodnie z zaleceniami ISO[2] zwiększono zakres liczbowy numeracji i dokonano ujednolicenia standardów.
ISBN w Polsce

ISBN nadawany jest w Polsce od 1974 r. Używanie ISBN w opisie bibliograficznym w Polsce usankcjonowano dopiero normą PN-82/N-01152.01 w 1982 r.

Krajowe Biuro ISBN poinformowało, że z dniem 1 stycznia 2007 r. wchodzi w życie zaktualizowana międzynarodowa norma ISO 2108, zgodnie z którą numery ISBN zmienia się z 10-cyfrowych na 13-cyfrowe. Książki wydawane w 2006 r. były oznaczone numerami w dwóch formatach. Na książkach wydanych po 1 stycznia 2007 roku można drukować tylko numery mające 13 cyfr. Znaczenie pozostałych 10 cyfr pozostaje bez zmian, natomiast dodano trzy cyfry 978 na początku. Trzeba jednak pamiętać, że ostatnia cyfra jest cyfrą kontrolną i należy ją ponownie wyliczyć dla ISBN-13.
Zasady nadawania ISBN

Przydział numeru kraju w numerze ISBN


0    English ) (UK, US, Australia, NZ, Canada,
1    English )  South Africa, Zimbabwe)
2    French    (France, Belgium, Canada, Switzerland)
3    German    (Germany, Austria, Switzerland)
4    Japan
5    USSR
7    China
80    Czechoslovakia
81    India (see also 93)
82    Norway
83    Poland
84    Spain
85    Brazil
86    Yugoslavia
87    Denmark
88    Italian   (Italy, Switzerland)
89    South Korea
90    Dutch/Flemish
91    Sweden
92    International (Unesco)
93    India (see also 81)
950    Argentina
951    Finland
952    Finland
953    Croatia
954    Bulgaria
955    Sri Lanka
956    Chile
957    Taiwan
958    Colombia
959    Cuba
960    Greece
961    Slovenia
962    Hong Kong
963    Hungary
964    Iran
965    Israel
967    Malaysia (see also 983)
968    Mexico (see also 970)
969    Pakistan
970    Mexico (see also 968)
971    Philippines
972    Portugal
973    Romania
974    Thailand
975    Turkey
976    Carribean: AG,BS,BB,BZ,DM,GD,GY,JM,MS,KN,LC,VC,TT
977    Egypt
978    Nigeria
979    Indonesia
980    Venezuela
981    Singapore (see also 9971)
982    Pacific: CK,FJ,KI,NR,NU,SB,TK,TO,TV,VU,WS
983    Malaysia (see also 967)
984    Bangladesh
985    Belarus
987    Argentina
9960    Saudi Arabia
9963    Cyprus
9964    Ghana
9966    Kenya
9968    Costa Rica (see also 9977)
9970    Uganda
9971    Singapore (see also 981)
9972    Syria
9973    Tunisia
9974    Uruguay
9976    Tanzania (see also 9987)
9977    Costa Rica (see also 9968)
9978    Ecuador
9979    Iceland
9980    Papua New Guinea
9981    Morocco
9982    Zambia
9983    Gambia
9984    Latvia
9985    Estonia
9986    Lithuania
9987    Tanzania (see also 9976)
9988    Ghana
9989    Macedonia
99903    Mauritius
99904    Netherlands Antilles
99908    Malawi
99909    Malta
99911    Lesotho
99912    Botswana
99913    Andorra (see also 99920)
99914    Suriname
99915    Maldives
99916    Namibia
99917    Brunei
99920    Andorra (see also 99913)
99921    Qatar

Oprogramowanie do generacji kodu kreskowego (paskowego)

Istnieje dużo ilość programów do generacji barcodów (kodów paskowych - kreskowych) część z nich jest komercyjna i potrafi kosztować tysiące dolarów. Poniżej przedstawiamy oprogramowanie dostępne dla użytkownika bez ponoszenia dodatkowych kosztów.

1. Open Office - po zainstalowaniu wtyczki barcode  program Open Office ma możliwość generowania kodów kreskowych. Instalacja wtyczki polega na ściągnięciu wtyczki a następnie na kliknięciu w tyczkę Barcode_1.3.1.oxt Open Office powinien sam się uruchomić i poprowadzić przez instalacje. Jeżeli nie to otwieramy Open Office Draw  w menu górnym wybieramy Narzędzia -> Menadżer rozszerzeń... i tam w czytujemy naszą ściągniętą wtyczkę. Po zrestartowaniu programy (otworzeniu ponownemu) widzimy w zakładce "Wstaw" -> "Barcode".

Następnie pojawia się okienko gdzie w pisujemy nasz numer ISBN

Po kliknięciu OK otrzymujemy gotowy kod kreskowy (paskowy).

W programach takich jak ISCAPE, Scribus - istnieje również możliwość generowania kodów kreskowych.

Zasady nadawania ISBN

Międzynarodowy Znormalizowany Numer Książki - ISBN (International Standard Book Number) służy do jednoznacznej identyfikacji wydawcy i wydawanych przez niego wydawnictw zwartych. Informacja o przydzielonych numerach oraz nazwie i adresie wydawcy przekazywana jest do International ISBN Agency w  Londynie. Jest również dostępna publicznie w ośrodkach informacji bibliotecznej.
Przynależność do systemu numeracji ISBN jest dobrowolna oraz przydział numerów ISBN jest bezpłatny.

Krajowe Biuro ISBN nadaje numery identyfikacyjne firmom wydawniczym działającym na terenie Polski oraz przydziela pule Międzynarodowego Znormalizowanego Numeru Książki (ISBN) na ich pisemny wniosek (wniosek od wydawcy przystępującego do systemu ISBN do pobrania i wydrukowania poniżej)

Nie przydziela się numerów na wnioski przesłane faxem lub e-mail.

Otrzymaną pulę numerów ISBN wydawca wykorzystuje aż do jej wyczerpania wyłącznie do oznaczania własnej produkcji wydawniczej.

Od roku 2007 przydzielane są wyłącznie numery 13-cyfrowe.

10 cyfrowe numery ISBN, które wydawca otrzymał wcześniej, i których nie nadał jeszcze publikacjom, powinny być nadal przez wydawcę używane do czasu ich wyczerpania. Należy jednak dokonać ich konwersji na nową 13-cyfrową formę. Konieczne jest przeliczenie numeru ze względu na zmianę ostatniej cyfry, która jest znakiem kontrolnym.

Dodanie prefiksu 978 do używanego wcześniej 10-cyfrowego numeru ISBN nie tworzy nowego, 13-cyfrowego numeru, nie wolno więc go nadawać nowej publikacji.

Przykłady typów wydawnictw zwartych, którym można nadawać numery ISBN:

• drukowane książki i broszury (i ich różne formy produktu),
• publikacje w języku Brailleʼa,
• publikacje o określonym zakończeniu, których wydawca nie zamierza kontynuować lub regularnie aktualizować,
• mapy,
• filmy edukacyjne i instruktażowe, wideo i przezrocza,
• książki mówione na kasetach, płytach CD lub DVD,
• publikacje elektroniczne zarówno na nośnikach fizycznych (takich jak taśmy czytelne maszynowo, dyskietki czy CD-ROM-y) jak i w Internecie,
• cyfrowe kopie drukowanych publikacji książkowych,
• publikacje w postaci mikroform,
• oprogramowanie edukacyjne lub instruktażowe,
• publikacje multimedialne (jeśli podstawowym ich składnikiem jest tekst)

Przykłady typów materiałów, którym nie zaleca się nadawania numerów ISBN:

• zasoby ciągłe (np. wydawnictwa ciągłe, serie bez określonego terminu zakończenia i zasoby aktualizowane),
• dzieła abstrakcyjne,
• druki ulotne (np. materiały reklamowe, katalogi handlowe, aukcyjne itp.),
• druki muzyczne,
• druki i foldery artystyczne bez strony tytułowej i tekstu,
• dokumenty osobowe (takie jak elektroniczne życiorysy lub charakterystyki osobowe),
• pocztówki i kartki okolicznościowe,
• nagrania muzyczne,
• oprogramowanie przeznaczone dla celów innych niż edukacyjne lub instruktażowe,
• elektroniczne tablice ogłoszeń,
• e-maile i inne rodzaje korespondencji elektronicznej,
• gry.

Numerów ISBN nie nadaje się wydawnictwom ciągłym, które oznacza się numerami ISSN oraz drukom muzycznym, które oznacza się numerami ISMN.

Numer ISBN powinien być wydrukowany na odwrocie strony tytułowej i na 4 stronie okładki.

Wydawca może zasięgnąć opinii w sprawie prawidłowości nadania numeru ISBN za pośrednictwem Krajowego Biura ISBN, po uprzednim przekazaniu materiałów do oceny (egzemplarz próbny). Materiały te pozostają w Biurze ISBN w dokumentacji wydawcy.

Wydawca powinien informować Krajowe Biuro ISBN o każdym wykorzystanym numerze oraz o każdym błędnie wydrukowanym, a także o wszelkich zmianach w nazwie i adresie firmy.

Opracowano na podstawie: The International Standard ISO 2108:2005 oraz ISBN User`s Manual, International edition, Fifth ed. 2005

Opracowano na podstawie wikipedi oraz Informacji z Biblioteki Narodowej